Autor: Maximiliano Duran

Nouveau

ISJON MANCHACHIKUJKUNA


Isjon manchachikujkuna Autor: César Vallejo
Tikraj. Maximiliano Duran
Los nueve monstruos Autor: César Vallejo
Traductor al quechua: Maximiliano Duran
Jinaspañataj,
Sapa kutim tiksi pachapija nanay wiñan
Sapa segundopim kimsa chunka minutunta
wiñan, allillamanta ichispa,
Nanaypa kaininja, iskay kuti nanaymi
Ñakarikuipa kaininja, aycha mikuj, rakrapu,
iskay kuti nanaymi
Chuya chuya lliwapa kakuininja, iskay kuti nanaymi
Kaininchikpa allin kaininja,
iskay kuti nanawakuwasjanchik

Mam kunankama karjachu, jarikuna runakuna,
jasjupi karachu, jasjochajpi, wayajapi
jeropi, aycha jatupi, yupaimantapi!
Manam karjachu kaynaña nana nanaj wayllukui
Mam kunankama ichpa takarjachu karu kaita
Mam kunankama rupaija pukllakurjachu
Wañusja chiri kasjanta!
Mam kunankama tayta Allikai Kamayuj,
allikaija sipijsapa kajchu
uma nanaypas mana urkumanta sikirjachu urkukunata!
manam alcharinapas alchakujninpi jatallijchu nanaita,
manam sonjupas, alchakujninpi, jatallijchu nanaita,
manatajmi sukullukuipas, alchakujninpi, jatallijchu nanaita,

ajoirakim wiñan, runa waujeikuna,
makinamantapas aswan utjaj,
yaja chunka makina kuti utjaillaña,
Rousseaupa resninwan, sapranchikwan;
mana allinja wiñan mana yachasjallanchita
Jinaspapas kikinpa yakunkunawan llojlam
Kikin mitunwan, kikin chukru puyunwan!

Muchuija ima jamutasjanchiktam tikrarichin,
yakuyasja kakurisjanchikta,
panpachasja ñanpa sayajnin
jawasjam ñawi uyarisjam kay rinrija,
kay rinrija isjon tintinyaikunata uyarichin
sapa illarii orata,
Jinaspa isjon tajratataita trigopa oranpi,
Jinaspa isjon china takichaikunata wajai orata,
Jinaspa isjon takikunata wajakui orata,
jinaspa isjon takikinata yarjai orata
jinaspa isjon kumniikunata,
Jinaspa isjon sejollokunawan, juk japariita rakispa.

Nanaija rataikuwanchik, runa waujekuna,
jepamanchikmataraj, wajtachikmantaraj,
jinaspa utirichiwanchik cinemakunapi,
gramofonokunapi takaikuwanchik,
sikiwanchik puñunanchikunamanta,
sayampa wichimun
boletonchikunaman, kartanchikunaman;
aswan sinchim muchuija, muchaitaja atinchikmantajmá.
Nanaimantaja,
kantajmi pajarimujkuna,
wakiñataj wiñan, wakijñataj wañun
wakiñataj pajarinku mana wañuspa, jukkunaja
mana pajarimuspalla, wañunku,
jukkunañataj mana pajarimujku mana wañujku
(paykunam aswan sinchi kanku)

Nanaimantaraikutajmi
Llakisja kani umaikama
Jinaspapas aswan llakillaña ankuikama :
chakatasjata tantata jawaspa,
nabotawan yawarchasjata,
cebollata wajakujta
kutasjata sarakunata ,
ñutuyasjata kachita, ayjerikujta yakuta,
uva ajata ecce-homosjatai,
aya uyayuj ritita, ruparikujllaña intita!

imainam, runa waujeikuna,
mana niikichikmanchu manañam atiniñachu
jinaspapas mam kaynaña kajonwanja atiniñachu,
kainaña minutukunawan,
kainaña sukullukuikunawan
jinaspa kainaña tikrarikuiwan,
kainaña karukunawan,
jinaspa kainaña yakunayaimanta yakunayaikunawan!
Tayta Allinkai Kamayoj: imatam rurana?
Ay! llakipajmi, jarikuna runakuna,
achka achkallañam rurananchik, ay,waujeikuna!
I, desgraciadamente,
el dolor crece en el mundo a cada rato,
crece a treinta minutos por segundo, paso a paso,
y la naturaleza del dolor, es el dolor dos veces
y la condición del martirio, carnívora, voraz,
es el dolor dos veces
y la función de la yerba purísima,
el dolor dos veces
y el bien de ser, dolernos doblemente.

Jamás, hombres humanos,
hubo tanto dolor en el pecho, en la solapa,
en la cartera,
en el vaso, en la carnicería, en la aritmética!
Jamás tanto cariño doloroso,
jamás tan cerca arremetió lo lejos,
jamás el fuego nunca jugó mejor
su rol de frío muerto!
Jamás, señor ministro de salud, fue la salud
más mortal
y la migraña extrajo tanta frente de la frente!
Y el mueble tuvo en su cajón, dolor,
el corazón, en su cajón, dolor,
la lagartija, en su cajón, dolor.

Crece la desdicha, hermanos hombres,
más pronto que la máquina, a diez máquinas,
y crece con la res de Rousseau,
con nuestras barbas;
crece el mal por razones que ignoramos
y es una inundación con propios líquidos,
con propio barro y propia nube sólida!

Invierte el sufrimiento posiciones, da función
en que el humor acuoso es vertical
al pavimento,
el ojo es visto y esta oreja oída,
y esta oreja da nueve campanadas a la hora
del rayo, y nueve carcajadas
a la hora del trigo, y nueve sones hembras
a la hora del llanto,
y nueve cánticos
a la hora del hambre
y nueve truenos
y nueve látigos, menos un grito.

El dolor nos agarra, hermanos hombres,
por detrás, de perfil,
y nos aloca en los cinemas,
nos clava en los gramófonos,
nos desclava en los lechos,
cae perpendicularmente
a nuestros boletos, a nuestras cartas;
y es muy grave sufrir, puede uno orar.
Pues de resultas
del dolor, hay algunos que nacen,
otros crecen, otros mueren,
y otros que nacen y no mueren, otros
que sin haber nacido, mueren, y otros
que no nacen ni mueren (son los más)


Y también de resultas
del sufrimiento, estoy triste hasta la cabeza,
y más triste hasta el tobillo,
de ver al pan, crucificado,
al nabo ensangrentado,
llorando, a la cebolla,
al cereal, en general, harina,
a la sal, hecha polvo, al agua, huyendo,
al vino, un ecce-homo,
tan pálida a la nieve, al sol tan ardio!

¡Cómo, hermanos humanos,
no deciros que ya no puedo y
ya no puedo con tanto cajón,
tanto minuto,
tanta lagartija
y tanta inversión,
tanto lejos
y tanta sed de sed!
Señor Ministro de Salud; ¿qué hacer?
¡Ah! desgraciadamente, hombres humanos,
hay, hermanos, muchísimo que hacer